امروز حرف زدن از پل‌های تاریخی آمل، تنها به معنای گفتن از یک بنای تاریخی نیست که در گذشته ساخته شده و کارکرد موزه‌ای پیدا کرده‌ باشد. این پل‌ها روزگاری راه‌های اصلی شهر محسوب می‌شد و امروز در وسط شهر قرار دارد و رفت‌وآمد از روی آنها بخشی از زندگی روزمره شهروندان آملی است. اما رفت‌وآمد تنها کارکرد پل‌ها نیست؛ علاوه بر آن اتفاقات دیگری نیز در حاشیه‌ی این آمدوشد رخ می‌دهد که باعث شده پل‌ها فراتر از معبر، یک عرصه‌ی شهری پویا و فعال باشند. عرصه‌ای شهری که کالبدی تاریخی نیز دارد اما محل تعاملات اجتماعی و رویدادهای جمعی نوین است.

با ورود به شهر آمل با قدمتی هفت هزار ساله و رسیدن به نقطه‌ای با نام دم پل، دو پل تاریخی و باستانی علاقمندان به این شهر را مجذوب خود می کند که هر یک از این پل‌ها به دوره‌ای از تاریخ منتسب شده اند.

پل دوازده چشمه یا دوازده پله، یکی از این دو پل تاریخی است که بر روی رودخانه کبیر هراز، و در ابتدای خیابان سبزه میدان ساخته شده است و قسمت غربی و شرقی این شهر را به هم متصل می‌کند و هنوز بعد از گذشت سال‌ها از ساخت پل، رفت و آمد روی آن جریان دارد و محل عبور و مرور وسائل نقلیه، اتومبیل و عابرین است.

این پل در اوایل قرن 18 میلادى ساخته شده و در قرن 19 میلادى توسط وزیر ناصرالدین‌شاه تعمیر و بازسازى شده است. قدمت بناى پل به سال 1018 هجرى قمرى مى‌رسد. اعتماد السلطنه بنای این پل را مربوط به قبل از اسلام و بعضی از محققین آن را از آثار شاه عباس اول صفوی، می‌دانند. این پل به خاطر نقش حیاتى و سازنده آن، یکى از معتبرترین پل‌هاى تاریخى مازندران به شمار مى‌آید.

گفته شده است به نیت دوازده معصوم، دارای 12 طاق و دهنه است و مردم آمل به اعتقاد دوازده امام بر روی پایین پایه‌های دهنه ی پل، شمع روشن می‌کردند تا حاجات خود را بگیرند و این نشان از اهمیت این پل در باور مردمان آمل دارد.

در حال حاضر، زیر سه دهنه از طاق‌های آن آب جریان دارد و فضای بازی که زیر پل وجود دارد، در سال‌های اخیر تبدیل به پارک و فضای سبز شده و در زیر دو دهنه ی دیگر در سمت غرب پل، خیابانی آسفالته برای عبور و مرور درست شده است. این کار خود تجاوز به حریم و بستر رودخانه محسوب می شود که پیامدهای خطرناکی از جمله سیل را بدنبال دارد و باید هر چه سریعتر نسبت به مقاوم سازی پل و پایه های آن با توجه به تاریخی بودن آنها و با رعایت مسائل تاریخی و فرهنگی در بحث مرمت و بازسازی اقدام نمود، اینکار در گذر زمان و به منظور بهبود قابلیت حمل و نقل مناسب ایجاد شدند. برگرداندن این دهانه ها به صورت طبیعی و به بستر رودخانه خود جریان سیلابهای آینده را کاهش خواهد داد.

لذا مسئولان شهری می بایست به جای بر هم زدن این آبراهه های بزرگ، به روش هایی متناسب با وضعیت موجود برای استفاده از این مسیرها و زیباسازی شهری متوسل شوند.

متأسفانه طی سنوات گذشته و توسط شهرداری، و جهت زیبایی، روی بدنه ی پل را با رنگ، سفید کرده که این عمل نیز باعث از بین رفتن طاقنماهای بین چشمه‌های پل شد.

پل قوسي یا پل معلق آمل نیز یکی دیگر از پلهای تاریخی این شهر به حساب می آید و مربوط به دوره پهلوي اول است كه در مركز شهر، جنب پل دوازرده چشمه ساخته شده است و از جمله بناهايي است كه میتواند كاربري گردشگري هم داشته باشد.

اين پل در سال 1315 تا 1318 توسط مهندسان آلماني براي متصل كردن غرب و شرق شهر بنا شد. اين پل با توجه به اهميت امنيت ساكنان شهر آمل در برابر سيلاب رودخانه هراز به گونه اي ساخته شده كه حتي اگر سيلاب پايه هاي آن را تخريب كند، كمان هايي كه روي پل وجود دارد باعث مي شود تا خود پل فرو نريزد و تخريب نشود.

از اين پل تاريخي به عنوان يكي از نخستين نمونه پل هاي بزرگ و جديد ايران ياد مي شود كه در سوم اسفند ماه سال 1353 با شماره 1524 در فهرست آثار ملي كشور ثبت شد.

از آنجایی که این پل دارای ارزش تاریخی است حفظ آن به عنوان نماد فرهنگی و اجتماعی بسیار مهم و با ارزش است.

شرکت آلمانی سازنده پل معلق، با هشداری جدی مبنی بر پایان یافتن چندین ساله زمان استفاده از این پل بر اساس تعهدات این شرکت در سال 88 نیز خبر داده بود.

ادامه تردد خودروها بر روی پل های تاریخی آمل که از ارزش تاریخی بالایی برخوردارند، بطور جد باید مورد بررسی قرار گیرد.

كار مرمت پل قوسي شهر آمل معروف به پل معلق، با حدود 80 سال قدمت نیز پس از پشت سر گذاشتن عمليات بهسازي و مقاوم سازي با هماهنگي ميراث فرهنگي در نیمه اول سال 97 خورشیدی آغاز شد.

ترميم اين پل كه يكي از آثار فرهنگي و تاريخي و از نمادهاي هويتي شهر آمل محسوب مي شود، يكي از مطالبات مردم و فعالان میراث فرهنگی اين شهرستان بود.

اين پل در هسته مركزي شهر آمل واقع است و به خاطر تردد روزانه وسايل نقليه از روي آن در بخش هايي دچار آسيب شده است.

معاون فني و شهرسازي شهرداري آمل در مرداد ماه 97 به خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی (ايرنا) گفته بود: با ضرورت بازنگه داشتن اين پل در طول روز براي تردد خودروها، ترميم و رنگ آميزي آن، بصورت شبانه انجام مي شود و شهرداري اقدام به بهسازي و مقاوم سازي بدون تغيير در ساختار سنتي و بافت تاريخي پل کرده است.

اما با گذشت سالها هنوز به نظر می رسد اهمیت پل های تاریخی آمل فقط در رفت و آمد خلاصه شده است که این موضوع خود می تواند باعث آسیب رساندن جدی به این پل ها شود.

سالها پیش کلنگ احداث پل کوچک پیروزی با ارتفاع کم زده شد و بعدها نیز پل کوچک دیگری با ارتفاع کم، مابین پل معلق و پل دوازده چشمه ساخته شد، اما همچنان عبور و مرور خودروها بر روی پلهای تاریخی آمل ادامه پیدا کرد، تا به امروز!!!

با افتتاح این دو پلِ کوچک و کم ارتفاع، دیگر پل های تاریخی نفسی چاق کردند و دلشان می خواست استراحتی بکنند اما ترافیک شهر زیاد شد و بافت شهری و مراکز مختلف اداری به هر دو سوی رودخانه کشیده شده بود. بنابراین جای استراحت نبود و میبایست لااقل جُور ماشین های سواری را می کشیدند. چنین شد که پل معلق و پل دوازده چشمه تا همین امروز ماشین رو هستند!!!

البته در این میان پل های جدید مانند پل میربزرگ (معروف به پل سوم)، پل چهارم، پل پنجم (شهدای ششم بهمن) نیز بر روی رودخانه کبیر هراز زده شده اند، تا پل های تاریخی آمل، شاید از تحمل بار سنگین ماشین بر گُرده های خویش تا حدودی اندک و ناچیز آسوده شوند.

اگر خودروها اجازه دهند و بعلت شلوغی عابرین پیاده و عرض کم و نامناسب پیاده رو پل های معلق و دوازده چشمه، خطری شما را تهدید نکند، هنگام قدم زدن بر روی این پلها بیش از هرچیز به رودخانه هراز و زیبایی های آن اشراف دارید.

مسئله اصلی اینجاست که باید طرح و برنامه ای توسط ادارات و نهادهای دولتی و عمومی شهر آمل تدوین شود که ابتدا عبور و مرور هرگونه خودروی و وسیله ی نقلیه سبک و سنگین از روی پلهای تاریخی این شهر به طور کلی ممنوع شود. با توجه به بُعد تاریخی و فرهنگی این پلها بد نیست حریم پل های تاریخی در آمل نیز توسط دستگاه ها و ادارات متولی تصویب شود و تمامی ادارات نسبت به ساماندهی آنها مشارکت داشته باشند، و سپس با اعلام نظر مشاور، عملیات ساماندهی نیز آغاز شود. مانند کاری که سالها پیش در اصفهان و در رابطه با سی و سه پل انجام شد و با این کار، این اثر تاریخی-فرهنگی حفظ شد و در امان ماند و از جذابیتهای تاریخی، فرهنگی و گردشگری آن به نحو مطلوبی برای شهروندان و گردشگران استفاده و تردد به طور کلی از روی آن ممنوع شد. با انجام این کار در آمل نیز میتوان این آثار تاریخی و فرهنگی را حفظ نمود و هم یکسری تغییرات در مسیرها و ظاهر خیابانهای محدوده آنها ایجاد کرد تا مردم در ترددهایشان در مسیرهای منتهی به پل بیشتر پیاده روی کنند، کاری که هم میتواند سلامتی و نشاط شهروندان آملی را در پی داشته باشد و هم اینکه برای گردشگران مکانی خاطره انگیز و جلوه ی بصری زیبایی پدید آورد و به دنبال آن آلودگیِ رو به گسترش هوای شهر، افزایش ضریب مالکیت خودرو، افزایش سوخت فسیلی، مشکلات چاقی شهروندان ناشی از کاهش تحرک و تنبلی، و کاهش تعاملات شهروندان تا حدود زیادی مرتفع خواهد شد و تعاملات اجتماعی در فضای شهری، استفاده از دوچرخه، افزایش کیفیت پیاده‌رو، حمل‌ونقل پاک و سبز، ارجعیت پیاده روی بر خودرومداری، ارتقای ایمنی و سلامت شهروندان، بهبود شرایط محیط زیست، کاهش بار ترافیکی، تسهیل تردد شهروندان، کمک به گذران اوقات فراغت شهروندان، شکل گیری خاطره‌های جمعی، گسترش فضای جمعی و همگانی، افزایش تعاملات اجتماعی را بدنبال خواهد داشت که به نظر می رسد بافت‌های تاریخی و هسته‌های شهری مناسبترین محل برای پیاده راه سازی هستند و در راستای تحقق بخشیدن به این اهداف است که فضاها یا خیابان‌های مهم و با ارزش شهری را تبدیل به خیابان‌های مختص به پیاده می کنند.

بافت‌های تاریخی و هسته‌های شهری برای پیاده‌راه‌سازی بسیار مناسب هستند، و اهمیت پیاده راه سازی و پیاده روی شهروندان در این نقطه از شهر آمل که 2 اثر تاریخی نیز در آن وجود دارد، بسیار نمود پیدا می کند و ضروری به نظر می رسد، زیرا معیارهای پیاده راه سازی در اطراف هر دو پل به خوبی دیده می شود، و رستوران، هتل، مراکز خرید، مراکز پذیرایی و تفریحی، موزه، سینما، گالری‌ها و امثال آنها در طرفین وجود دارد و به وسایل حمل و نقل عمومی نزدیک است و در شعاع حداکثر ۲۰۰ متری آن میتوان پارکینگ پیدا کرد. از لحاظ ایمنی کمترین تداخل حرکت سواره و پیاده و امکان خدمات رسانی و ارائه تسهیلات در مواقع اضطراری را دارد، فضا برای گروه‌های مختلف اجتماعی نیز جذاب و گیرا بنظر می آید، از لحاظ امنیت امکان نظارت همگانی بر فضا وجود دارد، نورپردازی و امکان زیست شبانه نیز در آن نقطه میباشد، فضای حاشیه و اطراف پلها دارای نشیمن‌گاه و مبلمان مناسب شهری است. همچنین استفاده از عناصرِ زیبایی، نظیر استفاده از گل و گیاه نیز امکان پذیر است و با وجود رودخانه و پارک، منظر و چشم انداز طبیعی فوق العاده ای در دسترس میباشد و این منطقه و محور، هویت تاریخی معنادار و دل‌انگیزی نیز دارد.

در دنیا و حتی در کشور و استان خودمان کم نیستند شهرهایی مانند آمل که رودی از میان‌شان می‌گذرد و فضاهای شکل گرفته در اطراف یا برِ این رود، محلی برای فعالیت‌ها و رویدادهای شهری است. در حاشیه‌ی رود و پل‌های اطراف آن، فضاهایی وجود دارد که الزاماً عرصه شهری طراحی شده‌ به آن معنا که برای تجمع یا فعالیتی خاص ساخته شده باشد، نیست. حتی شاید هدف اولیه‌ی شکل گرفتن این فضاها چیز دیگری باشد اما به دلایل متعدد تبدیل به یک پاتوق شهری شده و نقشی فراتر از آنچه از پیش برای آن‌ها اندیشیده شده (یا نشده) پیدا می‌کنند. پل‌های تاریخی آمل نیز از همین نوع عرصه‌های شهری هستند. اما تا چه حد از این ظرفیت های تاریخی و فرهنگی شهرمان برای نشاط شهروندان و جذب گردشگر بهره برده ایم؟!

کارشناسان معتقدند هرچه قدر فضاهای شهری انسان‌محورتر باشد یعنی براساس علایق و نیازهای انسان‌ها طراحی شود، حیات و پویایی نیز در شهرها بیشتر خواهد شد. با طرح مسئله شهرهای زیست پذیر، انسان محور، بسیاری از کشورها و بسیاری از شهرهای کشور به سمت تفکر پیاده‌راه سازی و پیاده‌ محوری شهروندان حرکت کردند و توانستند گام‌های مطلوبی در این زمینه بردارند. تفکری که هنوز در مجموعه شهرداری و شورای شهر آمل بعینه دیده نشده است.

هر دو پل از جنبه تاریخی و فرهنگی نه تنها برای آملی ها بلکه برای هم استانیها نیز دارای اهمیت می باشند و همگی بخوبی می دانیم و درک آن نیز گمان نمی کنم سخت باشد که تحملِ عبورِ این حجم از خودرو، بر روی این پلها دیگر وجود ندارد! و این پل ها نیاز به استراحت دارند!

کاری که به آسانی در این خصوص می توان انجام داد و در آن به اصطلاح عامیانه یک تیر و دو نشان زد، آنست که: شهرداری با همکاری، همراهی، مشارکت و همفکری سایر دستگاه ها و ارگانهای مرتبط و متولی پس از منع عبور و مرور بر روی این پل ها، اقدام به سنگفرش کردن آنها نماید، سکوهای نشستن تعبیه و پلها نورپردازی و موانع بصری را حذف و روشنایی آنها را بهسازی کند، در این محور نیز باید موانع فیزیکی مانند کانال و دریچه و تقاطع‌های غیرهمسطح برای تردد افراد کم‌توان و روشندل برداشته شود و المان‌های شهری که متناسب با فرهنگ و گذشته این دیار است نصب شود، تابلوی معرفی اصالت و تاریخچه پلها (شامل: اطلاعات اثر، نام‌های دیگر و نام‌های قدیمی اثر، دلیل نامگذاری، نوع معماری، کاربری، شماره ثبت، تاریخ ثبت ملی، تاریخ و سرگذشت اثر، سازنده اثر، نام بردن از اشخاص مهمی که از آن یاد و یا از روی آن گذر کرده اند، نقشه پل، مختصات، ویژگیها، شمار ستون‌ها، جنس، محل دقیق قرارگیری، درازا، پهنا، تاریخ ساخت و تاریخ گشایش، زمان صرف شده برای ساخت و…) در دو سوی پلها نصب شود، و علاوه بر نصب تابلوی معرفی اصالت پلها؛ نصب تابلو‌های راهنمای گردشگر و مسافر در محوطه پلها نیز انجام شود و پیاده رو سازی مناسب صورت پذیرد، با در نظر گرفتن تاریخی بودن پل ها حفاظ بر روی آنها در نظر گرفته شود و با حداقل تداخل در معماری بنا و با حفظ حریم منظری بنا، و با‌ توجه به موضوع زیبایی‌شناختی، حفاظ ها به گونه ای کار بشود که کمترین آسیب منظری و بیشترین ایمنی را برای بازدیدکنندگان داشته باشد.

این اقدامات  درجهت مرتفع ساختن مشکلات شهر و شهروندان مفید و از وظایف مدیریت شهری است.

از آنجا که در طراحی و برنامه ریزی شهرها انسان‌ها مبنا بوده و هستند، لازم است روش‌هایی را در طراحی شهرها و اجزاء آن در نظر گرفت که مبنا بودن انسان رعایت شود، هنگامی که مقطع یک مسیر طراحی می شود تعداد خطوط عبوری و حتی پارکینگ با عرض لازم برای سواره در نظر گرفته می شود در حالی که هرچه باقی ماند به عرض پیاده رو اختصاص می دهند؛ در شرایطی که بدین صورت تعیین عرض برای پیاده رو می‌شود پس به طور حتم عابران پیاده در آینده با مشکلاتی چون برخوردهای متعدد با یکدیگر، سختی در حرکت، استفاده از سطح سواره برای حرکت و… (مانند چیزی که اکنون در پل معلق و پل دوازده چشمه اتفاق می افتد) رو به رو خواهند بود.

* فعال محیط زیست و گردشگری