اگر بخواهیم مسیر توسعه اقتصادی را در مازندران تعریف کنیم و توجهی به بحث کشاورزی و آنچه مربوط به این حوزه می‌شود نداشته باشیم، بدون شک به بیراهه رفته‌ایم.

با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب و هوای معتدل، کشاورزی در مازندران می‌تواند یکی از مهم‌ترین مولفه‌های رشد و پیشرفت باشد و در این میان باید به عوامل مختلفی که باعث رونق این بخش می‌شود نیز توجه کرد.

یکی از مواردی که در بخش کشاورزی در افزایش تولید و به تبع آن درآمد بالای این حوزه موثر است و باید به صورت ویژه به آن توجه کرد، بخش خاک کشاورزی است، این امر آنچنان حائز اهمیت است که حتی در دانشگاه‌های علوم کشاورزی نیز گروه “خاکشناسی” با اهداف کلی شناخت خاک و اجزای آن، طبقه‌بندی انواع خاک‌ها، مدیریت علمی و جامع‌نگر اکوسیستم خاک، افزایش حاصلخیزی خاک بر اساس سیستم کشاورزی پایدار به‌منظور افزایش عملکرد در واحد سطح، تامین غذای سالم و جلوگیری از فرسایش و تخریب خاک ایجاد شده است.

از آنجا که مهم‌ترین رسالت کشاورزی، تولید غذای سالم و مغذی برای جوامع انسانی در راستای دستیابی به امنیت غذایی است و همچنین افزایش روزافزون جمعیت به‌خصوص در سده‌ اخیر، افزایش نیاز به غذا را در جوامع انسانی به‌همراه داشت، توجه به خاک به عنوان یکی از کلیدی‌ترین مولفه تولید در این بخش ضروری به نظر می‌رسد.

به گزارش ایسنا مازندران، نکته‌ای که در مازندران باید به آن توجه کرد، مباحث مربوط به آلودگی خاک است به طوری که با توجه به وابستگی مردم این استان به بخش کشاورزی، اگر خاک آلوده باشد، محصول کشاورزی نیز آلوده می شود و سلامت انسان‌ها به واسطه مصرف آن محصول به خطر می‌افتد.

هر چند محمودرضا رمضان‌پور سرپرست مرکز تحقیقات منابع طبیعی مازندران به این نکته اشاره کرد که خاک مازندران دارای عناصر سنگین خطرناک نیست (اینجا) اما فرزین فرهادی مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی مازندران به این نکته تاکید می‌کند که زباله، مهم‌ترین عامل آلودگی خاک‌های مازندران است.(اینجا)

بر این اساس کارشناسان محیط زیست معتقد هستند زباله و دپوی آن، موجب ورود شیرآبه‌های خطرناک فاضلاب‌های انسانی و پساب‌ها به خاک می‌شود که این امر خود علاوه بر نابودی خاک و آلودگی آن، سلامت انسان را به شدت به خطر می‌اندازد.

از سویی دیگر بحث توجه به خاک در مازندران از آنجا جدی می‌شود که رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران معتقد است تنها نیم میلیون هکتار از خاک این استان قابلیت کشت دارد و می گوید فرسایش آبی و بادی، آلودگی های زیست محیطی و تغییرکاربری، بر خاک مازندران، آسیب جدی وارد می کند.(اینجا)

به گزارش ایسنا، در حالیکه 2.5 درصد از اراضی کشاورزی کشور در مازندران وجود دارد، حفظ خاک استان به عنوان تامین کننده اصلی منابع غذایی کشور بسیار حائز اهمیت است . 

بر اساس این گزارش، با توجه به اهمیت خاک در کشور و لزوم توجه به آن در مازندران، برخی از کارشناسان، اساتید دانشگاه و نمایندگان مجلس،خواستار تصویب قانونی شدند که از خاک بتواند در برابر بسیاری از مسائلی که موجب از بین رفتن آن می‌شود حفاظت کند، به همین منظور لایحه قانون حفاظت از خاک از سوی هیئت دولت تصویب و به مجلس برای تصویب ارسال شد که رئیس ستاد معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی از تصویب نزدیک این قانون در آینده ای نزدیک خبر داد.(اینجا)

لزوم تغییر الگوی حفاظت از خاک

در این راستا بابک مومنی عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مازندران با اشاره به لزوم حفاظت از خاک و زمان مورد نیاز برای تولید آن، در گفت‌وگو با ایسنا در مازندران اظهار کرد: در مناطق متفاوت و بسته به شرایط هوازدگی مختلف، زمان تولید خاک آن متفاوت است اما به طور معمول و مطابق آمارهای جهانی برای تولید هر سانتیمتر خاک زراعی به میلیون ها سال زمان برای تولید نیاز است.

وی با بیان اینکه برخی کارنشاسان معتقد هستند مسئله خاک از آب مهم‌تر است، خاطرنشان کرد: آلودگی و فرسایش خاک به اندازه آب برای جامعه ملموس نیست و به دلیل اینکه همیشه با آن رو به رو می‌شویم زیاد به آن توجه نمی‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مازندران با اشاره به عوامل مهم آلاینده های خاک، تصریح کرد: پساب‌ها، فلزات سنگین و بقایای سموم از جمله مهم‌ترین عوامل آلاینده خاک محسوب می شوند.

وی با تاکید بر اینکه راه مقابله با نابودی خاک، رفتار با آن به صورت یک موجود زنده است، خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه خاک به طور جدی و بیش از ۹۵ درصد مواد غذایی انسان‌ها را تامین می کند و انواع فعالیت های هوازی از آن است باید حایز اهمیت باشد.

مومنی افزود: در این راستا الگوی حفاظت از خاک باید تغییر کند به طوری که در زندگی سنتی گذشته خاک کمتر مورد تهدید قرار گرفته اما با توجه به اصل ساختار مدرن در کشت و کار افزایش فرسایش حالت جدی‌تری به خود گرفته است.

فرسایش و الگوی نادرست مصرف آب دو عامل مخرب خاک

وی با اشاره به اینکه فرسایش و الگوی نادرست مصرف آب دو عامل مخرب خاک محسوب می شوند، تصریح کرد: حفظ خاک و کاشت گیاه می تواند از خاکشویی و ایجاد آبرفت جلوگیری کند و  توجه به وجود پوشش گیاهی مهم‌ترین عامل بازدارنده در سیلاب است به‌طوری که با تخریب پوشش گیاهی، خاک  در مقابل سیلاب بی دفاع می شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مازندران با بیان اینکه خالی شدن دامنه ها از پوشش گیاهی مهم‌ترین عامل سیلاب تلقی می شود، گفت: اگر به این نکته توجه نکنیم بارش هایی که می تواند سازنده و تامین کننده جبران کم‌آبی باشد منجر به سیلاب می شود.

تکلیفمان را با صنایع روشن کنیم

این استاد دانشگاه با اشاره به آلودگی آب و تأثیر آن در خاک، گفت: بیشترین منابع آلاینده صنایع هستند چرا که پس از آلودگی آب می توانند موجب آلوده شدن خاک شوند. آلاینده های صنعتی و پساب‌ کارخانه ها موجب آلودگی آب و خاک می شود اما در کشور و مازندران برخورد جدی با این صنایع صورت نمی گیرد.

دسترسی آسان به سموم کشاورزی تهدیدی برای خاک

مومنی در ادامه با بیان اینکه باقیمانده سموم در بخش کشاورزی نیز در میزان آلایندگی خاک مؤثر است بر لزوم نظارت کارشناسان آگاه بر مصرف آن تاکید و خاطرنشان کرد: متاسفانه در دسترس بودن سموم کشاورزی برای کشاورزان و مصرف آزاد آن، تهدیدی برای خاک محسوب می‌شود.

دست به دست شدن طرح لایحه حفاظت از خاک در مجلس

وی تصریح کرد: با وجود اینکه هنوز قوانین منابع طبیعی کاملا کارآمد در سازمان‌های مربوطه مانند محیط زیست برای مقابله با تهدیدخاک و آب وجود ندارد، حدود ۲۰ سال از دست به دست شدن لایحه حفاظت از خاک در مجلس می‌گذرد و هنوز تبدیل به قانون نشده است.

نبود ضابط مشخص در بحث خاک/ جرایم مشخص است

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مازندران به بحث سوزاندن بقایای گیاهی پس از برداشت محصول در مازندران اشاره و اظهار کرد: سوزاندن اراضی کشاورزی به میکروارگانیسم‌ها، مواد آلی و معدنی موجود در آب و خاک آسیب می‌رساند اما با وجود اینکه در بخش کشاورزی و محیط زیست قوانین جدی در این زمینه وجود دارد اجرای قانون به درستی صورت نمی‌گیرد و ضابط مشخصی نیز وجود ندارد.

به گزارش ایسنا مازندران، از ۱۶۰ میلیون هکتار خاک موجود در کشور بیش از ۵۰ درصد غیرقابل زرع بوده و تنها کمتر از نیم میلیون هکتار از خاک مازندران دارای کیفیت مناسب برای کشت است‌ که با وجود محوریت کشاورزی در امر توسعه در این استان، توجه و حفاظت از خاک به عنوان یکی از پایه‌های اساسی تولید مواد و امنیت غذایی در مازندران را دو چندان می‌کند.

بر این اساس اگر همچنان بی‌توجهی به خاک در مازندران ادامه یابد، بدون شک روزی فرا خواهد رسید که خاک، سرمایه‌ای گران‌بها خواهد شد که باید برای همیشه آن را “خاک” کرد.

گزارش از: راضیه عنایتی و سیداحمد حسینی خبرنگاران ایسنا مازندران